Gatunki

Rodzaj aktinidia (Actinidia Lindl.) należy do rodziny aktinidiowatych (Actinidiaceae) i liczy 54 gatunki z czego aż 52 występują na terenie Chin. Z nich aż 44 gatunki są endemitami. Zatem można śmiało powiedzieć, że aktinidia jest „Made in China”:-).

Rodzaj Actinidia jest bardzo zmienny, podobnie jak i poszczególne gatunki. Wszystkie aktinidie to trwałe pnącza, w większości o sezonowych, ułożonych skrętolegle, pojedynczych i długoogonkowych liściach (występuje też kilka wiecznie zielonych gatunków tropikalnych). Rośliny wspinają się owijając lewostronnie wokół podpory (w naturalnym środowisku pną się po drzewach lub tworzą zarośla). Spośród wszystkich gatunków aktinidii około 15 ma jadalne i smaczne owoce. Część z nich jest uprawiana komercyjnie a część jedynie amatorsko. Obecnie coraz częściej próbuje się uprawiać nowe gatunki także na plantacjach towarowych.

Najbardziej znanym gatunkiem aktinidii jest aktinidia chińska występująca według najnowszej systematyki w dwóch odmianach – var. deliciosa (aktinidia smakowita) oraz var. chinensis (aktinidia chińska). Obie odmiany są obecnie rozpowszechnione w uprawie choć w latach 1950. uprawiano komercyjnie niemal wyłącznie aktinidię smakowitą i to w jednej odmianie ‘Hayward’. Oba gatunki różnią się kilkoma cechami morfologicznymi – przede wszystkim rodzajem owłosienia pędów i owoców oraz kolorem miąższu owoców i ich smakiem. Obecnie na rynku owoce obu tych gatunków nazywane są kiwifruit („Kiwi”), ale aktinidia smakowita określana jest także jako Zespri Green (miąższ owoców jest zielony) a aktinidia chińska jako Zespri Gold (miąższ owoców jest żółty). W ostatnich latach asortyment owoców kiwifruit poszerzył się o owoce posiadające miąższ o czerwonym zabarwieniu w centralnej części (zaliczane do var. chinensis). Niestety oba gatunki nie nadają się do szerszej uprawy w naszym klimacie i są jedynie roślinami amatorskimi. Aktinidia smakowita wytrzymuje mróz do -15(-17)°C a aktinidia chińska jest jeszcze wrażliwsza. Ponadto ich owoce wymagają bardzo długiego okresu wegetacji (okresu bez przymrozków) by móc dojrzeć do zbioru. W ostatnich latach do szerszej uprawy wprowadza się także kolejny gatunek ciepłolubny – A. eriantha. Owoce tego gatunku są dostępne głównie na rynku azjatyckim i zyskują coraz więcej zwolenników. Szczególnie cenione są za bogaty skład chemiczny oraz ciekawy smak. Dostępne są odmiany ‘White’ oraz ‘Bidan’. W ostatnich latach przyjęło się, że owoce o owłosionej skórce, należące do wszytkich wyżej wymienionych gatunków  nazywane są kiwifruit.

W naszej strefie klimatycznej, można uprawiać aktinidię ostrolistną (A. arguta), aktinidię pstrolistną (A. kolomikta) a także mniej znane – aktinidię usuryjską (A. polygama), czarnopylnikową (A. melanandra) i wielkonasienną (A. macrosperma). Dość powszechnie spotykana dotychczas aktinidia purpurowa (A. purpurea), według najnowszej systematyki została zakwalifikowana w ramach zmienności A. arguta i jest obecnie zaliczana do tego gatunku. Smaczne owoce mają wszystkie wymienione gatunki za wyjątkiem aktinidii wielkonasiennej i usuryjskiej (wyczuwalna wyraźna gorzkość). A. polygama była już w chińskiej medycynie ludowej od wieków traktowana jako roślina lecznicza. Owoce wszystkich aktinidii o gładkiej, jadalnej skórce (nie tylko a. ostrolistnej) powszechnie nazywane są Mini Kiwi lub Kiwiberry.

Owoce tych gatunków w porównaniu do “Kiwi” są mniejsze (o masie zależnie od gatunku od kilku do kilkunastu gramów) jednak posiadają nieowłosioną delikatną skórkę i mogą być spożywane w całości. Niestety taka delikatna skórka powoduje, że są one wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne i dość krótko się przechowują.  Najmniejsze owoce ma aktinidia pstrolistna (ok. 3-5g) jednak posiada najwyższa mrozoodporność i w okresie spoczynku nie cierpi od mrozów nawet do -40°C. Jej zielone owoce dojrzewają dość wcześnie – w sierpniu-wrześniu i dość szybko opadają. Pozostałe gatunki mają większe owoce (mniej więcej wielkości dużego winogrona) a mrozoodporność roślin jest nieco mniejsza, ale wystarczająca dla naszego klimatu (do -24/-30°C). Owoce aktinidii ostrolistnej są zielone, zielone z rumieńcem lub czerwone natomiast owoce aktinidii czarnopylnikowej są tylko czerwone lub wiśniowoczerwone (także miąższ). Pora ich dojrzewania jest zbliżona i zależnie od odmiany przypada na wrzesień-październik.